Państwo Bolesława Chrobrego
"Koronacja pierwszego króla Polski" Jana Matejki
Działania podczas wojny polsko niemieckiej 1002-1005
Wjazd Chrobrego do Kijowa
Bolesław I Chrobry (Wielki) (ur.
967
w Poznaniu, zm.
17 czerwca
1025
) –
książę Polski
od
992
roku, pierwszy koronowany władca Polski (od
1025
roku) z dynastii
Piastów
, w latach
1003
-
1004
był także
księciem Czech
jako Bolesław IV.
Był synem
Mieszka I
, księcia Polski, i
Dobrawy
, czeskiej księżniczki. Objął rządy w 992 roku, wypędzając krótko potem swoją macochę
Odę
i przyrodnich braci.
Sojusznik cesarza
Ottona III
, gościł go w
1000
roku w
Gnieźnie
na tzw.
zjeździe gnieźnieńskim
, podczas którego cesarz prawdopodobnie koronował Bolesława. Źródła są niejednoznaczne w ocenie gestów, które Otton wykonał podczas wizyty w Gnieźnie, lecz dowodem na to są monety z napisem rex datowane maksymalnie na
1020
oraz dary które cesarz wręczył Bolesławowi - włócznia i diadem. Po śmierci Ottona III (
1002
) Bolesław znalazł się w konflikcie z jego następcą
Henrykiem II Świętym
, prowadząc z nim długotrwałe wojny (1002-
1018
), zakończone
pokojem w Budziszynie
i zajęciem
Milska
i
Łużyc
.
W
1018
roku zdobył
Kijów
, osadzając na ruskim tronie swojego zięcia
Światopełka I
. W
1018
lub rok później przyłączył ponownie do państwa polskiego utracone w
981
roku
Grody Czerwieńskie
.
Popierał akcje misyjne
Wojciecha Sławnikowica
, biskupa praskiego i
Brunona z Kwerfurtu
. W
1000
roku doprowadził do powstania metropolii gnieźnieńskiej i trzech biskupstw (kołobrzeskiego, krakowskiego, wrocławskiego).
Życie przed objęciem władzy
W
973
zapadła decyzja, że miał zostać wysłany do Niemiec jako osoba gwarantująca postanowienia zjazdu w Kwedlinburgu (czy tak się w istocie stało jest kwestią dyskusyjną). Pojawiła się mało popularna hipoteza, że lata 80. X wieku spędził na dworze swojego wuja, księcia czeskiego
Bolesława II Pobożnego
.
W
985
jego ojciec
Mieszko I
zaaranżował małżeństwo Bolesława z córką margrabiego Miśni
Rygdaga
. Prawdopodobnie po zawarciu małżeństwa Bolesław objął władzę nad
Małopolską
. Rok później odprawił on swoją żonę (po śmierci jej ojca), lecz zachował władzę w Małopolsce, a następnie, prawdopodobnie z inspiracji księcia czeskiego Bolesława II, ponownie się ożenił. W literaturze pojawiła się także teoria, że Bolesław mógł panować wówczas w Małopolsce z czeskiego nadania i przyjmując to założenie dopiero po śmierci księcia czeskiego (
999
) włączył ją do państwa polskiego[1]. Przy założeniu jednak, że Małopolska została zajęta już za Mieszka I do roku
990
, Bolesław rządził w niej z nadania swojego ojca, a jego terytorium nie zostało włączone bezpośrednio do Polski. Uważa się, że ojciec nie uwzględnił go w dokumencie
Dagome iudex
(nie występuje w zachowanym
regeście
). Może to oznaczać
wydziedziczenie
kosztem przyrodnich braci z drugiego małżeństwa, młodego Mieszka i Lamberta, jednak w ówczesnej rzeczywistości takie posunięcie względem pierworodnego syna nie wydaje się prawdopodobne. Można więc wnioskować, że Dagome Iudex objął najlepiej ukształtowany rdzeń państwa Mieszka I (tzw. państwo gnieźnieńskie, czyli rdzenne ziemie
Polan
i najpełniej zintegrowane z nimi tereny) i przeznaczył go do podziału bądź współrządów synów Ody, a za dziedzictwo Bolesława uznał wydzieloną Małopolskę.
Lata panowania
Po śmierci Mieszka I (
25 maja
992
), Bolesław w nieznanych okolicznościach szybko przejął władzę nad całym krajem i wygnał przyrodnich braci. Już w czerwcu był w pełni samodzielnym władcą (Niemcy poprosili go o posiłki wojskowe). To wskazuje, że Bolesław Chrobry był obecny przy umierającym ojcu i wówczas Mieszko wyraził zgodę na takie rozwiązanie.
Dążąc do ekspansji na tereny
Prusów
popierał misję
chrystianizacyjne
, między innymi misję wygnanego biskupa Pragi
Wojciecha
z rodu
Sławnikowiców
, która miała miejsce w
997
roku. Gdy Wojciech został zabity, Chrobry wykupił jego zwłoki za tyle kilogramów złota ile ważył wielebny i złożył je w
Gnieźnie
. Kanonizacja Wojciecha w
999
r. miała znaczenie prestiżowe dla polskiego Kościoła.
Zjazd gnieźnieński
W pielgrzymce do grobu świętego Wojciecha i aby pozyskać Chrobrego do swych idei
Cesarstwa uniwersalistycznego
przybył do Gniezna w roku
1000
cesarz rzymski
Otton III
. Podczas
zjazdu gnieźnieńskiego
utworzono niezależną polską organizację kościelną z metropolią w Gnieźnie i biskupstwami w
Krakowie
,
Kołobrzegu
i
Wrocławiu
. Arcybiskupem gnieźnieńskim został brat św. Wojciecha,
Radzim-Gaudenty
. Biskup poznański
Unger
został dożywotnio wyłączony spod zwierzchności Gniezna - biskupstwo misyjne w Poznaniu powstało bowiem już w
968
roku. Najważniejszym aktem dokonanym podczas zjazdu gnieźnieńskiego była jednak symboliczna koronacja Bolesława Chrobrego na króla, dokonana poprzez nałożenie na jego skronie diademu cesarskiego. W ten sposób Chrobry otrzymał prerogatywy (uprawnienia) królewskie (prawo inwestytury biskupów). Oprócz tego Chrobry został również uznany przyjacielem
Cesarstwa Rzymskiego
i bratem cesarskim, co stanowiło najwyższa możliwą godność w ówczesnym ceremoniale. W trakcie owych uroczystości nastąpiła wymiana darów. Ponadto Polska uniezależniła się od Niemiec (została zwolniona z płacenia trybutu). Otton III podarował mu kopię
włóczni św. Maurycego
i relikwię gwoździa z Krzyża Pańskiego, a w zamian otrzymał ramię św. Wojciecha (zachowane do dziś) i 300 zbrojnych. Część historyków uważa, iż podczas tego zjazdu Otton III dokonał świeckiej koronacji Bolesława Chrobrego. Według francuskiego kronikarza
Ademara z Chabannes
(zm. 1034), Bolesław miał towarzyszyć Ottonowi III do Akwizgranu i tam otrzymać złoty tron
Karola Wielkiego
, którego grób w tym czasie Otton III kazał odnaleźć i otworzyć.
Zajęcie Miśni, Milska, Łużyc i interwencja w Czechach
Dobre relacje z zachodnim sąsiadem załamały się po niespodziewanej śmierci młodego cesarza w
1002
roku. Bolesław wykorzystał wewnętrzne walki w Rzeszy i zajął ważny rejon przedpola Odry:
Miśnię
,
Milsko
i
Łużyce
. Kiedy władzę w Niemczech ostatecznie przejął
Henryk II
, zaakceptował on zdobycze Chrobrego, przekazując mu je na zasadzie lenna. Jedynie Miśnię oddał we władanie sprzymierzonemu z księciem polskim margrabiemu
Guncelinowi
. Relacje zostały unormowane, jednak zorganizowanie nieudanego zamachu na życie Bolesława przywróciło ryzyko konfliktu. Do wojny nie doszło, a książę Polski przystąpił do interwencji w Czechach, gdzie w roku
1003
zmarł książę
Władywoj
. Chrobry na tronie osadził wcześniej wygnanego
Bolesława III Rudego
. Prawdopodobnie na prośby opozycji czeskiej w tym samym roku raz jeszcze wmieszał się w sprawy czeskie – oślepił
Bolesława Rudego
, a następnie sam objął tron w
Pradze
i ogłosił się księciem
Czech
, nie chciał jednak złożyć hołdu królowi niemieckiemu, jak zwykli to byli czynić władcy czescy. Stało się to m.in pretekstem do wojny Polski z cesarstwem.
Wojna polsko-niemiecka 1002-1018
W
1002
Chrobry sam rozpoczął wojnę, atakując Miśnię. Henryk odpowiedział wyprawą zbrojną w roku następnym. Pierwsza ofensywa nie odniosła skutku, ale już w
1004
władca Rzeszy zaatakował Czechy i obalił władzę Bolesława w tym państwie. Przy Polsce pozostały
Morawy
i
Słowacja
[2]. Następnie Henryk w
1005
zdobył Milsko, a nawet dotarł ze swoimi wojskami aż pod Poznań. Wtedy też zawarto układ pokojowy, na mocy którego Bolesław prawdopodobnie zrzekł się Milska i Łużyc. Henryk wkrótce wypowiedział rozejm, w efekcie czego Bolesław Chrobry w
1007
najechał ziemie arcybiskupstwa
magdeburskiego
. Następnie bez większych problemów odzyskał
Budziszyn
. Kontrofensywa Henryka ruszyła dopiero w
1010
, nie przyniosła jednak żadnych skutków poza lokalnymi zniszczeniami na Śląsku. W
1012
zawarto pokój na pięć lat. Wykorzystując wojnę polsko-niemiecką, zapewne w
1007
roku, od
Polski
uniezależniło się
Pomorze Zachodnie
. Bolesław złamał jego postanowienia i na nowo rozgorzały walki, jednak mimo to w
1013
doszło do porozumienia w
Merseburgu
- Bolesław Chrobry uzyskał Milsko i Łużyce w lenno, a w zamian zobowiązał się do posiłków wojskowych dla Henryka II, podczas wyprawy do Rzymu. W
1015
ponownie wybuchła wojna między cesarzem i Bolesławem Chrobrym. Polski władca odmówił wsparcia wyprawy Henryka do Italii, a także podjął próby spiskowania przeciw niemu z księciem czeskim. Doprowadziło to do cesarskiej interwencji w Polsce, która jednak zakończyła się niepowodzeniem. Henryk II, sprzymierzywszy się z księciem ruskim
Jarosławem Mądrym
, zaatakował Bolesława raz jeszcze w
1017
– ponownie nie odnosząc sukcesu. Również Jarosław Mądry nic nie zawojował. W
1018
zawarto ostatecznie
pokój w Budziszynie
. Zwycięzcą konfliktu okazał się Bolesław, który zachował Milsko i Łużyce, już nie jako lenno ale swoją własność, oraz uzyskał także od cesarza pomoc zbrojną w wyprawie na
Kijów
.
Wyprawa kijowska
W
1018
roku Bolesław Chrobry zorganizował wyprawę, aby przywrócić na tron kijowski swego zięcia
Świętopełka
. Zakończyła się ona pełnym powodzeniem. Po zwycięskiej
bitwie pod Wołyniem
(
22 lipca
), zajął Kijów (
14 sierpnia
). W drodze powrotnej przyłączył utracone w
981
Grody Czerwieńskie
. Świętopełk jednak nie utrzymał się na tronie, zrzucił go
Jarosław Mądry
. Świętopełk został wygnany z Rusi i poprosił o ponowną pomoc swojego teścia Bolesława Chrobrego, który mu już jej nie udzielił (dwukrotne zrzucenie Świętopełka z tronu świadczyło o jego nieudolności). Chrobry poparł Jarosława Mądrego jako godnego władcę i podpisał z nim pakt o nieagresji.
Koronacja
Trwa spór co do daty koronacji. Niektórzy historycy uważają, że Chrobry od
1000
roku starał się o papieską zgodę na koronację potwierdzającą akt dokonany podczas zjazdu gnieźnieńskiego. Niezależne źródła proweniencji niemieckiej jednoznacznie potwierdzają, że Bolesław korzystając z krótkiego bezkrólewia w
Niemczech
kazał się koronować w 1025 roku (dokładna data, ani miejsce nie jest znane[3]). Inni uważają (Johannes Fried), iż w
1025
dokonano tylko odnowienia koronacji z roku
1000
(koronacje wielokrotne są spotykane w tym czasie). Bolesław Chrobry zmarł jednak jeszcze w tym samym roku, a rządy objął jego syn
Mieszko II Lambert
. Miejsce pochowania jest nieznane. Część historyków i archeologów przypuszcza, że resztki dwóch grobów odkrytych w
katedrze poznańskiej
są miejscem pochówków dwóch pierwszych władców.
Genealogia
Żony
Potomstwo
Postać króla w literaturze i sztuce
Bolesław Chrobry na banknotach i monetach
W
1925
roku wybito pamiątkowe złote monety o nominale 10 i 20 zł z okazji dziewięćsetlecia pierwszej polskiej koronacji z wizerunkiem Bolesława Chrobrego.
Na pięć dni przed wybuchem
II wojny światowej
,
26 sierpnia
1939
roku wprowadzono do obiegu
banknot
z portretem Bolesława Chrobrego o nominale 1 złotego z datą
1 października
1938
roku. Formalnie w obiegu pozostawał do
20 maja
1940
roku. Jego projektantem był
Leonard Sowiński
. Z kolei w
PRL
wizerunek Bolesława Chrobrego umieszczono na
rewersie
banknotu o nominale 2000 złotych (z datą
1 maja
1977
). Banknot był w obiegu od
11 lipca
1977
do
31 grudnia
1996
roku. W czasie
denominacji
(
1995
) natomiast wprowadzono ozdobiony portretem Chrobrego banknot 20-złotowy (z datą
25 marca
1994
). Projektantem dwóch ostatnich banknotów jest
Andrzej Heidrich
.
Zobacz też
Przypisy
- ↑
Henryk Łowmiański
: Początki.... T. V: Okres lechicki (ciąg dalszy). 1973.
- ↑ Zajęcie Słowacji przez Bolesława Chrobrego nie jest jasno poświadczone w źródłach, ale przyjmuje się, że prawdopodobnie do niego doszło. Wskazuje na to zapis Kroniki Galla Anonima o oparciu granicy o Dunaj, a także późne źródło w postaci Kroniki węgiersko-polskiej, wg którego granica Węgier i Polski przebiegała nad Dunajem. Zob. Granice południowe Polski w X i XI wieku, czyli castrum Trecen w dokumentach biskupstwa wrocławskiego (1155, 1245). W:
Gerard Labuda
: Studia.... Wyd. II (poszerz. i uzup.). T. II. 1988, ss. 212-239.
- ↑ Zwykle przyjmuje się, że odbyło się to w
Wielkanoc
, a więc
18 kwietnia
, choć
Tadeusz Wojciechowski
, uważał, że do koronacji doszło już
24 grudnia
1024
. Zob.
Tadeusz Wojciechowski
: Szkice.... Wyd. III. 1951, s. 153. Podstawę temu twierdzeniu dało to, że koronacje władców odbywały się zwykle na czas religijnych świąt. Najprawdopodobniejszym miejscem koronacji jest
Gniezno
.
Literatura
-
Balzer Oswald Marian
:
Genealogia Piastów
. Wyd. I. W Krakowie: Nakładem
Akademii Umiejętności
, 1895.
OCLC
26843991
.
- Granice południowe Polski w X i XI wieku, czyli castrum Trecen w dokumentach biskupstwa wrocławskiego (1155, 1245). W:
Labuda Gerard
: Studia nad początkami państwa polskiego. Wyd. II (poszerz. i uzup.). T. II. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, 1988, ss. 212-239, seria: Historia, nr 140. .
-
Jasiński Kazimierz
: Rodowód pierwszych Piastów. Wyd. I. Warszawa-Wrocław: Volumen, Uniwersytet Wrocławski, 1992. .
-
Łowmiański Henryk
: Początki Polski: z dziejów Słowian w I tysiącleciu n.e. T. V: Okres lechicki (ciąg dalszy). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973.
OCLC
68668725
.
- monografie
- Szajnocha Karol: Bolesław Chrobry: opowiadanie historyczne według źródeł spółczesnych. Wyd. I. We Lwowie: E. Winiarz, 1849.
OCLC
504306324
.
- Szajnocha Karol: Bolesław Chrobry i odrodzenie siȩ polski za Władysława Łokieta: dwa opowiadania historyczne. Wyd. II (popr.). We Lwowie: Wild, 1859.
OCLC
504306341
.
-
Wojciechowski Tadeusz
: Szkice historyczne jedynastego wieku. Wyd. I. W Krakowie: Nakładem Akademii Umiejętności, 1904.
OCLC
29326474
. Cytat: kolejne wydania w: 1925, 1951, 1970 i 2004.
-
Zakrzewski Stanisław
: Bolesław Chrobry Wielki. Lwów-Warszawa-Kraków: Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, 1925.
OCLC
296214209
.
-
Grabski Andrzej Feliks
: Bolesław Chrobry: zarys dziejów politycznych i wojskowych. Wyd. I. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1964.
OCLC
313427345
.
-
Strzelczyk Jerzy
: Bolesław Chrobry. Poznań: Wydawnictwo WBP, 1999, seria: Biblioteka „Kroniki Wielkopolski”. .
-
Strzelczyk Jerzy
: Zjazd gnieźnieński. Poznań: Wydawnictwo WBP, 2000, seria: Biblioteka „Kroniki Wielkopolski”. .
- hasła słownikowe
-
Tymieniecki Kazimierz
: Bolesław Chrobry. W:
Konopczyński Władysław (kom. red.)
: Polski słownik biograficzny. T. II: Beyzym Jan - Brownsford Marja. Kraków: Nakładem
Polskiej Akademii Umiejętności
, 1936. .
-
Tymieniecki Kazimierz
: Bolesław I Chrobry albo Wielki. W: Kowalenki Władysław (red.),
Labuda Gerard (red.)
,
Lehr-Spławiński Tadeusz (red.)
: Słownik starożytności słowiańskich: encyklopedyczny zarys kultury Słowian od czasów najdawniejszych. Wyd. I. T. I: A - E. Cz. I: A - B. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich - Wydawnictwo, 1961, ss. 143-146. .
- pozostałe
- Trawkowski Stanisław: Monarchia Mieszka I i Bolesława Chrobrego. W:
Manteuffel Tadeusz (red.)
: Polska pierwszych Piastów: państwo, społeczeństwo, kultura. Wyd. II. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1970, seria: Konfrontacje historyczne; prace Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk.
OCLC
486516
.
-
Widajewicz Józef
. Czy Bolesław Chrobry był zakładnikiem u Niemców?. „Roczniki Historyczne”. Organ Towarzystwa Miłośników Historii założony przez Kazimierza Tymienieckiego. R. XVI, ss. 244-250 (1947).
Tymieniecki Kazimierz (red.)
,
Wojciechowski Zygmunt (red.)
. Poznań: Polskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk.
ISSN
0324-8585
.
Linki zewnętrzne